Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số

Trong thời gian qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số ở huyện Sơn Hòa ( Phú Yên ) được các cấp, các ngành quan tâm. Tuy nhiên, một số di sản văn hóa của đồng bào dân tộc thiếu số đang có nguy cơ bị mai một cần được bảo tồn và phát huy, nhằm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng ngày một phong phú, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện.

Sơn Hòa là huyện miền núi của tỉnh Phú Yên có 14 dân tộc cùng sinh sống, trong đó dân tộc thiểu số ( DTTS ) trên 22.000 người, chiếm 34% dân số toàn huyện, đó là dân tộc Ê Đê, Chăm H’roi, Ba Na, Tày, Gia Rai … Họ có các di sản văn hóa như ngôn ngữ, nghệ thuật biểu diễn văn hóa dân gian, dân nhạc, dân vũ, tín ngưỡng, phong tục tập quán … Văn hóa truyền thống của các DTTS ở huyện Sơn Hòa đa dạng và giàu bản sắc, văn hóa vật thể và phi vật thể, đó là : Nghệ thuật kiến trúc xây cất nhà dài, nhà sàn, nhà mồ, dày chứa lúa bắp ( nhà kho ) … Nghề thủ công thì có dệt vải, đan lát, làm rượu cần , thợ cất nhà, thợ đẽo tượng nhà mồ. Trang phục áo, váy, khăn. khố… họ dệt bằng thủ công, nguyên liệu bông vải, sắc màu từ cây lá rừng. Trang sức phụ nữ cong, kiềng bằng đồng, bạc. Ẩm thực thì có canh lá sắn, canh bồi. thịt bò hun khói bếp và phơi một nắng, cơm nấu trong ống lồ ô, muối ớt kiến vàng. Văn học nghệ thuật dân gian họ có một kho tàng dân nhạc, dân vũ rất phong phú như kể khan, hát ru, đàn goong, đàn T’ní, kèn môi, kèn đinh năm, sáo trúc, trống đôi. Đặc biệt là nhạc cụ cồng chiêng và múa xoang. Khi có lễ hội, cồng chiêng ngân vang, múa xoang nhịp nhàng là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại. Trong đời sống tín ngưỡng họ cầu cúng các vị thần sông, núi, đất đai, cúng bến nước, cúng cầu mưa, lễ xoay cột đâm trâu tế yàng ( trời ), cúng rước hồn lúa… Họ tin rằng vạn vật đều hữu linh, tin các vị thần độ trì sức khỏe cho con người, giúp cho gia đình họ có cuộc sống no đủ. Và có khả năng làm cho mưa gió thuận hòa để cho lúa, bắp và hoa màu tốt tươi, đem lại vụ mùa bội thu, thần linh cai quản đàn trâu bò không dịch bệnh, không bị thú dữ giết hại … Đây là những di sản quý báu, họ được thừa hưởng qua các thế hệ, đi vào tâm thức của mỗi người dân, in đậm trong tư tưởng, tình cảm, họ trân trọng gìn giữ, trở thành bản sắc văn hóa độc đáo của các tộc người sinh sống trên vùng đất Sơn Hòa.

Xã KRông Pa mở hội cồng chiêng mừng xuân mới

Hiện nay, trong xu thế hội nhập, theo đó du nhập các luồng văn hóa khác nhau trên thế giới đã có những ảnh hưởng, tác động lớn đến sự phát triển văn hóa của các DTTS trên địa bàn, nguy cơ làm phai nhạt, mất đi các giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống lưu truyền nhiều thế hệ. Đã đến lúc các di sản văn hóa của các DTTS cần được bảo tồn cấp thiết, bỡi nhiều tác động sẽ dẫn đến nguy cơ bị mai một. Văn hóa truyền thống của các DTTS đã trở thành một nhân tố cơ bản cho sự phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS, bảo tồn di sản này, vừa có ý nghĩa chiến lược lâu dài, vừa tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện.

Huyện Sơn Hòa đã đề ra giải pháp bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa truyền thống các DTTS gắn với hổ trợ phát triển du lịch từ năm 2021 đến năm 2025. Đề án này, sẽ nghiên cứu lựa chọn để bảo tồn, phát huy một số giá trị văn hóa tiêu biểu, đặc sắc của đồng bào DTTS, và có điều kiện tồn tại, phát triển phù hợp với giai đoạn hiện nay. Đảm bảo gìn giữ giá trị nguyên bản, tính cộng đồng và huy động được sự tham gia tự nguyện của chủ nhân các di sản văn hóa, nhằm tạo ra môi trường văn hóa vừa truyền thống, vừa hiện đại. Đầu tư để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa phải gắn với giáo dục truyền thống, nâng cao nhận thức xã hội và cộng đồng, từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân, khai thác tiềm năng, thế mạnh để hổ trợ phát triển du lịch.

Ông Nguyễn Thiện Tình Trưởng phòng VHTT huyện Sơn Hòa cho biết :” Đề án này, đề ra mục tiêu : Năm 2021 sẽ khởi công xây dựng Nhà văn hóa truyền thống các dân tộc huyện Sơn Hòa, với 2 chức năng: Một là, nơi trưng bày giới thiệu các giá trị lịch sử văn hóa truyền thống các DTTS trên địa bàn huyện, truyền thống cách mạng của Đảng bộ và nhân dân trong huyện. Thứ hai là, nơi tưởng niệm, thể hiện tình cảm, sự tri ân của Đảng bộ và nhân dân Sơn Hòa đối với cố Luật sư, Chủ tịch Nguyên Hữu Thọ. Cùng với hai mục tiêu trên sẽ tổ chức dạy nghề thủ công đan lát , dệt thổ cẩm … Và truyền dạy con em sử dụng nhạc cụ cồng chiêng, múa xoang, hát dân ca, dân vũ, xây dựng đội văn nghệ dân gian “.

Từ năm 2022 – 2025, đề án bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa truyền thống các DTTS gắn với hổ trợ phát triển du lịch của huyện Sơn Hòa, sẽ thực hiện các mục tiêu. Tổ chức Ngày hội văn hóa thể thao và du lịch huyện theo định kỳ 5 năm 2 lần. Hổ trợ 2 xã Cà Lúi và Suối Trai trong việc tổ chức nâng cao chất lượng các lễ hội văn hóa truyền thống của các DTTS đã xây dựng, hình thành và duy trì tổ chức theo định kỳ. Tổ chức sưu tầm hiện vật, và thực hiện công tác trưng bày, giới thiệu một số di sản văn hóa các dân tộc, lịch sử cách mạng Đảng bộ huyện. Trưng bày hiện vật Phòng tưởng niệm cố Luật sư Nguyên Hữu Thọ.

Đề án này, sẽ chọn thôn Xây Dựng, xã Suối Trai để hình thành làng văn hóa truyền thống và phát triển du lịch cộng đồng. Từng bước hướng dẫn, vận động người dân, các chủ thể văn hóa chủ động gìn giữ không gian sinh hoạt văn hóa gồm nhà ở, trang phục, ẩm thực, tín ngưỡng, lễ hội, phong tục tập quán … Tổ chức các lớp truyền dạy về nghệ thuật trình diễn, ngữ văn dân gian, tri thức dân gian… Liên kết với các đơn vị lữ hành tổ chức tour du lịch làng nghề kết hợp với tuor du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của người dân về giá trị của các di sản văn hóa và vai trò của du lịch trong phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt là xây dựng các sản phẩm du lịch phù hợp với tiềm năng, thế mạnh của địa phương. Qua đó thu hút phát triển du lịch, tạo thêm việc làm nâng cao thu nhập của người dân.

Kinh phí để triển khai thực hiện đề án từ nguồn ngân sách huyện và các nguồn kinh phí khác. Tổng nhu cầu kinh phí thực hiện đề án, từ năm 2021 đến năm 2025 dự toán là 5.760. 000.000 đồng. Trong đó vốn ngân sách tỉnh hổ trợ 3.000.000.000 đồng; vốn ngân sách huyện 2.720.000.000 đồng; vốn vận động xã hội 40.000.000 đồng.

Ông Nguyễn Đình An Phó chủ tịch UBND huyện Sơn Hòa cho biết :” Để thực hiện tốt công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa các DTTS trên địa bàn huyện cần tiếp tục thực hiện lồng ghép các chương trình, dự án phát triển văn hóa các DTTS với các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, chương trình xây dựng nông thôn mới, có chính sách khuyến khích nhằm xã hội hóa việc đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa và tổ chức các hoạt động văn hóa, khôi phục các nghề truyền thống, các loại nhạc cụ, hát dân ca … đồng bào DTTS. Có chính sách hổ trợ công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, bồi dưỡng đào tạo cán bộ văn hóa, hổ trợ cơ sở vật chất, trang bị văn hóa cho các địa phương vùng đồng bào DTTS, để nâng cao mức hưởng thụ về văn hóa cho đồng bào các dân tộc gắn với phát triển du lịch cộng đồng “.

TRẦN LÊ KHA