Sơn Hòa là huyện có địa hình nhiều núi non, sông suối hiểm trở, phía Đông giáp huyện Phú Hoà, phía Tây giáp huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai, phía Nam giáp huyện Sông Hinh, phía Bắc giáp các huyện Đồng Xuân và Tuy An.
Với vị trí chiến lược quan trọng, dưới thời các chúa Nguyễn và triều đình nhà Nguyễn, huyện Sơn Hòa vừa là phên dậu, vừa là cửa ngõ thông thương với Thủy xá và Hỏa xá. Khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, trên vùng đất Sơn Hòa liên tiếp diễn ra nhiều cuộc khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của các sĩ phu, tộc trưởng, già làng yêu nước đã có sức lan tỏa rất lớn trong toàn vùng Tây Nguyên. 
Những năm cuối thế kỷ XIX, nhân dân Sơn Hòa tham gia hưởng ứng phong trào Văn thân Cần Vương, trong đó vùng đất Vân Hòa là hậu đồn phòng thủ của quân thứ Xuân Vinh do Lê Thành Phương - thủ lĩnh phong trào trực tiếp chỉ huy. Khi Nguyễn Hào Sự kế tục sự nghiệp dang dở của Lê Thành Phương thì Hòn Ông, thôn Phú Hội (tức Tổng Binh nay thuộc xã Sơn Hội) thành nơi tích trữ quân lương, rèn khí giới. Do đó, người dân Sơn Hòa đã sớm hun đúc truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm kiên cường, bất khuất. 
Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, Sơn Hòa là vùng căn cứ địa cách mạng, từng tên đất tên làng đã gắn liền với những chiến công hiển hách, vẻ vang của quân và dân Phú Yên, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Với những chiến công và thành tích đạt được trong đấu tranh, sau ngày giải phóng huyện Sơn Hòa và 07 xã thuộc huyện vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng thưởng danh hiệu cao quý Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.
Sau ngày huyện được giải phóng (24/3/1975), Đảng bộ, quân và dân huyện Sơn Hòa khẩn trương khắc phục hậu quả chiến tranh; đẩy mạnh sản xuất, tập trung ổn định đời sống. Bắt đầu lại từ số không, huyện phải đối mặt với muôn vàn khó khăn bởi xuất phát của nền kinh tế thấp, tư liệu sản xuất thô sơ, đất đai hoang hóa, cơ sở hạ tầng hư hỏng và xuống cấp nghiêm trọng, lực lượng sản xuất vừa thiếu, vừa yếu; các hoạt động sản xuất chủ yếu là thủ công…
Với vị trí quan trọng trên hành lang kinh tế Đông - Tây, là địa bàn trọng yếu về chiến lược quốc phòng - an ninh của tỉnh, những năm qua, được sự quan tâm của Chính phủ, lãnh đạo tỉnh cùng với sự nỗ lực, cố gắng của địa phương, hạ tầng về giao thông, thủy lợi, điện lưới quốc gia, thông tin liên lạc của Sơn Hòa không ngừng được đầu tư đáp ứng yêu cầu về phát triển và phục vụ người dân, doanh nghiệp. Cơ sở vật chất y tế, văn hóa, giáo dục được tăng cường, từng bước phục vụ tốt và góp phần đáng kể trong nâng cao đời sống, phát triển nguồn nhân lực của địa phương. Bám sát đường lối, chủ trương của Đảng, những năm qua, huyện Sơn Hòa luôn chú trọng lãnh đạo, chỉ đạo triển khai toàn diện các nhiệm vụ trong xây dựng, đổi mới và phát triển; tạo sự đoàn kết, nhất trí cao của cả hệ thống chính trị trong định hướng lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương và tạo được niềm tin, sự đồng thuận của Nhân dân.
Đặc biệt, huyện tập trung khai thác, phát huy có hiệu quả tiềm năng, lợi thế cho đầu tư phát triển, thu hút sự tham gia của các thành phần kinh tế. Bộ mặt nông thôn miền núi có sự thay đổi đáng kể. Thu nhập, đời sống của các dân tộc trên địa bàn không ngừng được cải thiện. Các chế độ, chính sách dành cho đồng bào dân tộc thiểu số, người nghèo và các đối tượng chính sách được chăm lo kịp thời, đúng quy định. Quốc phòng - an ninh luôn được đảm bảo giữ vững ổn định.
Với những thành tích đạt được, năm 2019, Đảng bộ và Nhân dân Sơn Hòa vinh dự và tự hào được Chủ tịch Nước Cộng hoà XHCN Việt Nam tặng danh hiệu cao quý Huân chương Lao động hạng nhất.
Giai đoạn 2020-2025, kinh tế của huyện Sơn Hòa cơ bản ổn định, có một số mặt phát triển; chuyển dịch cơ cấu kinh tế đảm bảo theo đúng định hướng chung. Thu ngân sách năm 2024 thực hiện hơn 105 tỉ đồng, tổng giá trị sản xuất đạt 6.861 tỷ đồng. Tổng diện tích gieo trồng cây nông nghiệp 27.901ha, trong đó lúa nước 2.115ha, tổng sản lượng 14.301 tấn; cây mía 16.471ha, năng suất bình quân 62,49 tấn/ha đã góp phần làm cho bức tranh nông thôn nhiều khởi sắc. Chương trình mỗi xã một sản phẩm OCOP được các địa phương nỗ lực xây dựng, đã có thêm 16 sản phẩm được công nhận và xếp hạng hạng ba sao, nâng tổng số sản phẩm OCOP trên địa bàn lên 40 sản phẩm. 
Các Chương trình mục tiêu quốc gia được tập trung triển khai có hiệu quả. Tổng vốn đầu tư công được phân bổ hơn 142 tỷ đồng, thực hiện giải ngân 136,5 tỷ đồng, đạt 95,57% kế hoạch, từ đó đã cơ bản giải quyết được một số yêu cầu cấp bách về phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao đời sống, vật chất và tinh thần cho nhân dân.
Hạ tầng cụm công nghiệp Ba Bản được quan tâm đầu tư, từng bước hoàn chỉnh, đến nay đã lập thủ tục cho 6 doanh nghiệp thuê đất để đầu tư hoạt động. Phát triển mới 19 doanh nghiệp nâng số doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn lên 206 đơn vị. Có 16 hợp tác xã nông nghiệp và TMDV đang hoạt động đã thu hút nhiều dự án lớn đầu tư vào địa bàn.
Các lĩnh vực giáo dục đào tạo, y tế, văn hóa luôn được chú trọng, chất lượng giáo dục giữ vững và nâng cao, năm 2024 cũng là năm có nhiều nhất số lượng học sinh giỏi (cấp quốc gia 01 em, cấp tỉnh 66 em), trong năm có thêm 04 trường học được công nhận đạt chuẩn quốc gia; công tác khám, chữa bệnh đạt nhiều kết quả tốt với nhiều thiết bị hiện đại được vận hành; đã tiếp nhận Trung tâm Y tế huyện từ Sở Y tế về huyện để quản lý; đăng cai tổ chức thành công 02 giải thể thao cấp tỉnh, xây dựng được 93,15% khu dân cư văn hóa, hơn 96% hộ đạt tiêu chuẩn gia đình văn hóa. AN-QP giữ vững ổn định, tổ chức thành công diễn tập phòng thủ dân sự năm 2024, giao quân đạt 100% chỉ tiêu; công tác đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm, vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội có nhiều chuyển biến tích cực; an ninh chính trị, an ninh miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số và trật tự an toàn xã hội giữ vững ổn định, đấu tranh xử lý nhiều vụ vi phạm pháp luật; tai nạn giao thông được kiềm chế, giảm thiểu cả ba tiêu chí. Công tác CCHC có nhiều cố gắng vượt bậc, kết quả đánh giá chất lượng hoạt động UBND cấp huyện năm 2024, huyện Sơn Hoà xếp vị trí thứ 3, tăng 4 bậc so với năm 2003. Đề án 06 của Chính phủ từng bước được triển khai thực hiện hiệu quả, góp phần tích cực trong cải cách hành chính và quá trình chuyển đổi số trên địa bàn.
Kế thừa những thành quả đã đạt được, thời gian tới, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Sơn Hòa tiếp tục phát huy mạnh mẽ truyền thống văn hóa và lịch sử cách mạng kiên cường; đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Trong đó, tập trung phát triển công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và ngành nghề nông nghiệp, nông thôn; phát huy nội lực, tăng cường thu hút các nguồn đầu tư cho phát triển; quan tâm đảm bảo an sinh xã hội, phát triển nguồn nhân lực và xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh. Đồng thời tăng cường quốc phòng - an ninh, tạo môi trường chính trị xã hội ổn định. Chú trọng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức Đảng, tạo bước chuyển biến tích cực trong quản lý nhà nước và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, phấn đấu thực hiện thắng lợi mục tiêu đã đề ra.